Močvara – gradski problem ili građevinski potencijal?

Šta je Močvarno tlo?

Svi baratamo podatkom “da je Novi Beograd sagrađen na močvarnom tlu”, ali šta je to i kako močvara postane potencijal za gradnu i da li je uopšte dobro graditi na takvoj zemlji, šta sve može od močvarnog tla da se napravi, a da se ne uruši ekosistem, pitanja su čije odgovore ćemo mi, “naslednici” takvih poduhvata, živeti.

Slika preuzeta sa sajta peatlands.org

Isušivanje močvara vrši se melioracijom pomoću drenažnih kanala i nasipanjem. Godine 1923. napravljeni su prvi urbanistički planovi koji su planirali širenje Beograda na levu obalu Save. Nažalost (ili na sreću?), nedostatak sredstava i ljudstva da se isuši močvarni teren odložio je radove na neodređeno vreme. To svakako nije sprečilo ni tadašnje vizionare da krenu sa reklamiranjem i pre nego što stvar zaživi, pa tako je i prva kafana koju je otvorio Petar Kokotović 1924. godine na Tošinom bunaru dobila ime “Novi Beograd”. Bežanija kao naselje čija istorija seže i do neolita, delovala je da je daleko od novoplaniranog močvarnog “novog grada”, ali tendencija za spajanjem je bila nedvosmislena.

Fotografija iz fonda Biljane Plazinić

Nakon kafane usledio je aerodrom na Bežaniji, pa fabrika Rogožarski, pa izgradnja mosta preko Save i puštanje tramvajske linije koja spaja Beograd i Zemun, pa je došla i izgradnja zemunskog aerodroma. Sve to je blagi uvod za izgradnju Novog Beograda kakvog danas poznajemo.

Aerodrom na Bežaniji – autor nepoznat

Godine 1938. podignut je kompleks zgrada mesnoj zajednici Staro Sajmište. Na površini od 15.000 km² su se održavali sajmovi i izložbe čiji je cilj bio da pokažu ekonomski razvoj Kraljevine Jugoslavije. Iste te godine, opština Beograd je potpisuje ugovor sa dve danske građevinske kompanije da sagrade novo naselje. Projekat je poveren inženjeru Branislavu Nešiću. Nakon toga dolazi Drugi svetski rat, a desna obala Save prestaje da bude mesto gde bi iko poželeo da kroči.

Foto: Digitalna NBS

Tri godine nakon završetka Drugog svetskog rata, 11. aprila 1948. izgradnju Novog Beograda započele su omladinske radne brigade. Taj dan se uzima za nastanak Novog Beograda. Sve je promenjeno, svi planovi su otišli niz vetar, a tendencija je da se izgradnja Novog Beograda realizuje i predstavi kao grandiozan, nesvakidašnji i nov projekat, čime je ugušeno prethodno zalaganje i planovi koji ga integrišu sa starim jezgrom grada Beograda i Zemuna.

Centar kadra “Televizorka” – autor slike nepoznat

Da bi izgradnja počela prethodno je teren morao biti izravnan peskom iz Save i Dunava kako bi se isušilo močvarno zemljište i podigao nivo zemljišta izvan domašaja poplava i podzemnih voda. Šta to govori o ekosistemu? Vlažna područja se smatraju biološki najraznovrsnijim od svih ekosistema, i služi kao dom širokom rasponu biljnog i životinjskog života. Deo priprde smo likvidirali. Preko 100.000 radnika i inženjera iz cele Jugoslavije radilo je na izgradnji. Svi su angažovani, večinom dobrovoljno, volonterski ili ako ne tako onda naredbodavno. Mehanizacija je bila oskudna, te su radnici mešali beton ručno, a konjske zaprege su bile korišćene za dizanje teškog tereta.

Privatna arhiva Jovana Kosovića i Aleksandre Popović-Mirović

Da li je moglo drugačije? U skladu sa prirodom? U skladu sa kontekstom “gradova” između kojih se našao ovaj Novi Grad? Možda i jeste, ali neophodno je imati u vidu da gradovi kakve danas poznajemo većinski su lišeni prirode ili su je stavili u takav okvir da ne smeta modernom načinu života. Gradovi su surovi prema prirodi, pitanje se postavlja gde je granica i kada će priroda da progovori, pa uzvrati istom merom. Svakodnevno se to dešava, manje ili više, i baš zato što smo danas tehnološki napredovali toliko da prirodu možemo u velikoj meri da zanemarimo, možda je vreme da počnemo da se sa njom usklađujemo, jer od nje nismo jači niti ćemo ikada biti.

U novije vreme je došlo do promene odnosa prema močvarama. Shvaćen je njihov značaj kao čovekove životne sredine, i česti su uspešni napori za renaturiranjem tih područja.

Priroda je tu oduvek, mi smo samo došljaci.

Autor fotograije ZoranMesarović.com

Pogledajte slične primere ovakvih objekata >>> OVDE.

© Photo: razno